Dạy học phân hóa là hoạt động dạy học cho phép tối đa hóa yếu tố cá nhân của người học, đáp ứng tốt nhu cầu của học sinh và tối ưu hóa thời gian của giáo viên. Đây là xu thế của quá trình dạy học nói riêng và quá trình giáo dục nói chung.
Vậy dạy học phân hóa là gì và ứng dụng ở bậc tiểu học như thế nào? Cùng Dewey Schools khám phá ngay các thông tin quan trọng về lĩnh vực này trong nội dung dưới đây nhé.
Dạy học phân hóa là gì?
Phân hóa (Differentiate) là hoạt động phân loại, chia tách các đối tượng để từ đó tổ chức vận dụng phương pháp, nội dung, hình thức phù hợp với đối tượng đó nhằm đạt được hiệu quả cao.
Dạy học phân hóa (Differentiate Instruction) thực chất là tạo ra những khác biệt nhất định trong phương thức và nội dung hoạt động của người học. Giáo viên tổ chức dạy học bằng cách thiết kế và thực hiện quá trình theo nhiều hướng khác nhau dựa vào đặc điểm tâm sinh lý, khả năng, nhịp độ, nhu cầu và hứng thú khác nhau của học sinh và mục tiêu giáo dục. Trên cơ sở đó người dạy có thể phát triển tối đa tiềm năng vốn có của người học trên cơ sở tôn trọng sự khác biệt của từng cá nhân.
Dạy học phân hóa là chiến lực dạy học dựa trên nhận thức của thầy cô giáo về nhu cầu, sự hứng thú và cách thức học của từng học sinh, phân biệt với dạy học đại trà áp dụng nội dung và cách dạy cho số đông. Người học có thể tự chọn học theo nhóm dựa trên sở thích, kỹ năng và mức độ sẵn sàng tiếp nhận kiến thức. Các nhóm có thể điều chỉnh có chủ đích một cách linh hoạt trong khi vẫn đảm bảo mục tiêu bài học.
Tìm hiểu dạy học phân hóa là gì?
Vai trò của giáo viên trong dạy học phân hóa
Giáo viên đóng vai trò rất lớn trong dạy học phân hóa là người định hướng, hỗ trợ người học đạt đến chuẩn kiến thức, kỹ năng ở mức cao. Tuy nhiên mỗi giáo viên cần đặt ra những kỳ vọng rõ ràng cho học sinh và cho lớp học của mình để quá trình ứng dụng phương pháp đạt được hiệu quả. Việc quản lý kỳ vọng giúp giáo viên và học sinh đặt ra mục tiêu đúng đắn, tìm được vùng giao giữa những điều người học muốn học và những điều nhà giáo muốn truyền tải.
Tuy nhiên, trong tập thể mỗi học sinh có nhu cầu khác nhau, đây cũng chính là điểm khiến thầy cô giáo cảm thấy khó khi thiết kế bài giảng. Nhà giáo có thể tính đến việc xây dựng giáo án dựa trên sự đa dạng năng lực, sự năng động của người học.
Một số quan điểm sai lầm khi áp dụng dạy học phân hóa
Trên thực tế, trong quá trình ứng dụng phương pháp dạy học phân hóa, một số những giáo viên còn có quan niệm sai lầm. Khi cá nhân hóa, quan tâm đến sự khác biệt của từng học sinh thì cần phải lập kế hoạch học tập cho từng người, như vậy sẽ mất nhiều thời gian và công sức. Việc cá nhân hóa từng học sinh như vậy sẽ khả thi với hình thức gia sư 1 – 1, không đảm bảo yếu tố tiết kiệm thời gian, công sức với quy mô lớp học.
Một hiểu nhầm khá phổ biến khác là hành động sắp xếp học sinh yếu kém và cùng một nhóm dựa trên điểm số. Tiếp theo giáo viên chỉ tập trung hỗ trợ nhóm yếu và sao nhãng nhóm có trình độ cao hơn, để họ tự học.
Đây là một số sai lầm thường mắc phải trong giai đoạn đầu ứng dụng dạy học phân hóa, ở bất kỳ nền giáo dục nào. Việc thẳng thắn nhìn nhận điểm yếu để khắc phục, tháo gỡ là cần thiết để nâng cao hiệu quả của phương pháp này.
Một số quan điểm sai lầm khi áp dụng dạy học phân hóa
Một số dấu hiệu cơ bản của phương pháp dạy học phân hóa
Dưới đây là một số dấu hiệu cơ bản của phương pháp dạy học phân hóa:
- Sự quan tâm có hệ thống dành cho học sinh có đa dạng các nhu cầu đặc biệt
- Điều chỉnh nội dung kiến thức để đáp ứng năng lực, sự hứng thú và kinh nghiệm của học sinh
- Tổ chức nhiều cách học, hình thức dạy học chú ý tới cá nhân riêng biệt, cá nhân hóa người học giúp họ đạt được mục tiêu
- Khuyến khích học sinh chứng minh hiểu biết của mình theo nhiều cách có ý nghĩa
- Tôn trọng sự đa dạng trí tuệ trong môi trường học tập dựa vào năng lực, nhu cầu của người học
Xem thêm: Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: Mục tiêu và nguyên tắc
Phân loại dạy học phân hóa
Phương dạy học phân hóa bao gồm phân hóa trong, phân hóa ngoài. Cụ thể:
Phân hóa trong
Phân hóa trong (phân hóa vi mô) là phương pháp dạy học phân hóa cá nhân hóa người học, chú ý tới các đối tượng riêng biệt trên lớp, phù hợp với từng đối tượng cụ thể. Phương pháp làm tăng hiệu quả dạy học và kết quả phụ thuộc chủ yếu vào phương pháp và năng lực của giáo viên. Phương pháp phân hóa trong là được coi trọng ở tất cả các cấp học.
Phân hóa ngoài
Phân hóa ngoài (phân hóa vĩ mô) là cách tổ chức dạy học phân hóa theo các chương trình khác nhau đáp ứng nhu cầu, năng lực và sở thích cho từng nhóm người học khác nhau. Kết quả phụ thuộc chủ yếu vào việc thiết kế nội dung chương trình các môn học.
Phân loại dạy học phân hóa gồm phân hóa trong và phân hóa ngoài
Hiện nay, phân hóa ngoài có nhiều hình thức tổ chức dạy học khác nhau, nhưng chủ yếu bao gồm: tổ chức dạy học theo hướng phân ban và tổ chức dạy học theo hướng tự chọn.
- Tổ chức dạy học theo hướng phân ban: Phân hóa ngoài theo hướng phân ban, mỗi ban được xác định theo 1 nhóm môn học phù hợp với nhóm ngành nghề xã hội. Người học căn cứ và năng lực, nguyện vọng của mình và điều kiện thực tiễn của nhà trường để chọn lựa ban phù hợp.
Việc tổ chức dạy học phân hóa có thể thực hiện theo hướng tổ chức các nhóm học có cùng trình độ, câu lạc bộ học tập theo năng khiếu… Ở quy mô lớn hơn, việc tổ chức dạy học theo ban tự nhiên, xã hội, cơ bản là hình thức phân hóa vĩ mô.
- Tổ chức dạy học theo hướng tự chọn: Tổ chức dạy học theo hướng tự chọn là người học chỉ bắt buộc phải học 1 số ít môn học và hoạt động chung. Trong các môn còn lại tự chọn chủ đề giáo dục hoặc môn học phù hợp với năng lực, sở trường, nguyện vọng của cá nhân. Số lượng hoạt động giáo dục, môn học bắt buộc cũng như các chủ đề, môn học tự chọn thường gắn liền với đặc điểm môi trường kinh tế – xã hội cụ thể của từng địa phương, quốc gia.
Các cách áp dụng dạy học phân hóa trong giảng dạy
Trên thực tế có rất nhiều cách áp dụng phương pháp dạy học phân hóa trong giảng dạy. Giáo viên có thể chọn lựa trong 9 cách áp dụng dưới đây:
Phân chia linh hoạt nhóm học sinh
Với cách áp dụng này, giáo viên dựa theo sở thích, phong cách, kiến thức môn học của học sinh để phân chia linh hoạt thành các nhóm. Từ đó giúp giải quyết vấn đề tiến bộ không đồng đều của người học trong cùng một lớp học. Sau khi chia nhóm, thầy cô giáo có thể yêu cầu các nhóm thực hiện các dự án dài hạn hoặc các bài thuyết trình.
Việc phân chia linh hoạt các nhóm học sinh là cách áp dụng dạy học phân hóa để kiểm tra việc nắm vững chủ đề hay không. Khi một học sinh có thể truyền đạt một khác niệm, kiến thức để học sinh khác hiểu thì em đó đã phải tìm hiểu kỹ về nội dung này.
Trong quá trình phân chia nhóm giáo viên cần chú ý cần có sự điều chỉnh linh hoạt theo thời điểm và nội dung giảng dạy. Tránh trường hợp áp dụng cách thức một cách cứng nhắc, để một nhóm học sinh cố định trong 1 năm học có thể gây ra hiện tượng xích mích kéo dài làm ảnh hưởng đến chất lượng học tập. Điều chỉnh nhóm đúng thời điểm giúp người học hiểu nhau, dễ kết nối, hợp tác, gia tăng sự trao đổi hiểu biết để hỗ trợ nhau cùng tiến bộ.
Áp dụng dạy học phân hóa bằng hình thức phân chia linh hoạt nhóm học sinh
Giáo viên có thể căn cứ vào nhiều cơ sở khi thực hiện phân chia nhóm học sinh, đảm bảo sự phù hợp và khả năng sẵn sàng xử lý kiến thức mới của người học trong số đó. Các em cần nắm chắc kiến thức cơ bản, làm tốt bài tập mới cho dù đang ở trong lớp học trung bình hay khá giỏi. Đối với nhóm học sinh chưa sẵn sàng, giao viên hỗ trợ, cung cấp thêm thông tin hướng dẫn, điều chỉnh tốc độ chậm hơn để các em kịp nắm bắt nội dung bào học. Với nhóm học sinh đã sẵn sàng, có thể cho học sinh tiến hành làm bài tập độc lập.
Tham khảo thêm: Đổi mới phương pháp dạy học theo năng lực học sinh
Thay đổi vai trò trong lớp
Thay đổi vai trò trong lớp học – Flip your classroom là 1 trong những cách ứng dụng dạy học phân hóa được đánh giá cao về hiệu quả trên thực tế. Thực hiện cách làm này, thầy cô tạo điều kiện cho học sinh trải nghiệm một số công việc của giáo viên là nghiên cứu nội dung, tham gia thảo luận và trình bày ý kiến. Thầy cô hỗ trợ học sinh bằng cách cung cấp tài liệu, lắng nghe, phản biện, giúp các em tháo gỡ khó khăn.
Phương pháp này giúp thúc đẩy tinh thần chủ động tìm hiểu kiến thức, kỹ năng, thúc đẩy sự sáng tạo, tinh thần chủ động, sự tự tin của người học. Khi các em bị thu hút và các dự án, các cuộc thảo luận quá trình học tập trở nên thú vị, sôi động và phát triển nhiều kỹ năng cần thiết hơn.
Xây dựng nội dung học tập từ cơ bản đến nâng cao
Xây dựng nội dung học tập từ cơ bản đến nâng cao là cách khắc phục tốt cho trường hợp năng lực học tập không đồng đều trong 1 lớp học khi áp dụng dạy học phân hóa. Bởi trên thực tế, thầy cô không thể kỳ vọng 100% người học đều có thể tiếp thu kiến thức và giải bài tập ở mức độ vận dụng cao.
Khi học sinh được tiếp cận nội dung học tập từ dễ đến khó, các em có cơ hội trải nghiệm và khám phá năng lực của chính bản thân. Cách thức này cho phép học sinh đặt ra mục tiêu thực tế về thành tích của bản thân và cỗ vũ mình cố gắng từng bước một. Tuy nhiên để áp dụng cách thức hiệu quả đòi hỏi giáo viên phải chú trọng hơn trong việc thiết kế bài giảng, phân cấp kiến thức, kỹ năng phù hợp với lớp học.
Xây dựng nội dung học tập từ cơ bản đến nâng cao
Dạy học phân hóa: Lựa chọn nhóm trưởng
Trong một lớp học hay nhóm học luôn có những học sinh có nhiều kiến thức, kỹ năng và tự tin hơn so với các bạn khác. Những bạn này có thể chểnh mảng trong giờ học và cho rằng các nội dung giáo viên chuẩn bị cho cả lớp là vô nghĩa đối với mình. Tuy nhiên thầy cô không nên xem đây là rắc rối, thay vào đó chúng ta nên cho phép các em đóng góp vào giờ học, bởi có thể tạo ra những điều tuyệt vời.
Khi áp dụng dạy học phân hóa bằng hình thức lựa chọn nhóm trưởng, thầy cô nên chọn lựa những bạn hiểu biết, tự in và có động lực hơn làm nhóm trường/đội trưởng. Đây chính là người học có thể hỗ trợ tốt cho các thành viên còn lại vượt qua khó khăn, thử thách. Thầy cô nên khuyến khích các thành viên khác yêu cầu sự hỗ trợ từ nhóm trưởng nếu gặp khó khăn. Mạnh dạn và thẳng thắn đề nghị sự hỗ trợ của bạn bè khác cũng là cách giúp trẻ rèn luyện khả năng chủ động và giao tiếp cho chính mình.
Khi nhóm trưởng sẵn sàng hỗ trợ bạn, các bạn khác có thể nhận được sự giúp đỡ ngay lập tức thay vì phải chờ đợi thầy cô. Bản thân người nhóm trưởng khi nhận được lời cảm ơn, sự công nhận năng lực từ bạn bè cũng cảm thấy phấn chấn hơn, thấy mình được trân trọng và đã đóng góp cho thành công của giờ học của cả lớp.
Vận dụng cách lựa chọn nhóm trưởng hiệu quả, giáo viên có thêm thời gian để quan sát, điều phối hoạt động dạy học. Kết quả dạy và học cũng hiểu quả và kịp thời hơn, tiết kiệm thời gian hơn so với việc thầy cô phải giải thích, chia sẻ, hỗ trợ từng bạn đang gặp khó khăn.
Hướng dẫn học tập, cung cấp tài liệu
Giáo viên có thể áp dụng phương pháp dạy học phân hóa trong giảng dạy thông qua hướng dẫn học tập và cung cấp tài liệu cho học sinh. Ngày nay, có rất nhiều ứng dụng công nghệ được đưa vào dạy và học mang đến nhiều hiệu quả. Tuy nhiên khoa học đã chứng minh việc viết ra ý tưởng, thông tin có vai trò quan trọng với việc ghi nhớ, nên bài tập hay tài liệu phát tay vẫn rất cần thiết và đóng vai trò quan trọng trong lớp học ngày nay.
Khi chuẩn bị bản bản thuyết trình, bài tập cho giờ học, giáo viên có thể dành ra những chỗ trống để người học có thể ghi chú theo cách hiểu của bản thân. Hoạt động này kích thích các em ghi nhớ sâu hơn kiến thức mà thầy cô muốn truyền tải.
Hướng dẫn và cung cấp tài liệu cho học sinh
Ứng dụng công nghệ vào giảng dạy
Ứng dụng công nghệ vào giảng dạy là cách áp dụng phương pháp dạy học phân hóa không thể thiếu. Giáo viên có thể kết hợp nhiều phương pháp cùng lúc như chia nhóm, chọn nhóm trưởng, thảo luận, thuyết trình, làm bài tập… để nâng cao kết quả, chất lượng dạy và học.
Với sự hỗ trợ của khoa học công nghệ, công việc giảng dạy đã trở nên đa dạng và linh hoạt. Thầy cô có thể đưa vào bài giảng nhiều nội dung kiến thức, kỹ năng tạo ra sự kết nối, sự sinh động và thu hút người học. Giáo viên có thể dễ dàng đánh giá năng lực, sự tiến bộ và phân loại học sinh chuẩn hơn. Học sinh có thể linh hoạt học tập theo khả năng, tìm hiểu sâu về mọi vấn đề, học nhanh hơn chương trình hay tìm kiếm dễ dàng các kiến thức nâng cao, bổ trợ.
Tổ chức các hoạt động thực hành
Hoạt động thực hành luôn mang đến cho học sinh sự hứng thú, đồng thời giúp các em ghi nhớ kiến thức và ứng dụng vào thực tế. Dạy và học dựa trên tổ chức các hoạt động thực hành cho phép người học được học theo tốc độ riêng, phát triển sự sáng tạo, khuyến khích thúc đẩy bản thân tiến lên.
Giáo viên có thể bắt đầu dự án, hoạt động thực hành từ phạm vi kiến thức nhỏ mà người học cần nỗ lực mới có thể hiểu được. Hoạt động thiết kế dựa trên những khái niệm để củng cố nội dung đã học. Các hoạt động có thể tiến hành trong lớp, làm bài tập nhóm hay thực hiện các dự án dài hạn ngoài giờ.
Giáo viên cần lưu ý việc tổ chức thực hành, ứng dụng, tổ chức dự án cần đảm bảo tính hữu ích khi đưa vào chương trình giảng dạy. Các hoạt động đáp ứng tính hữu ích giúp học sinh trải nghiệm thực tế để khắc sâu kiến thức đã có.
Xem thêm: Phương pháp dạy học trực quan là gì? Áp dụng trong tiểu học thế nào?
Ứng dụng dạy học phân hóa ở tiểu học như thế nào?
Nhiều cơ sở giáo dục ứng dụng dạy học phân hóa ở tiểu học
Giáo dục tiểu học là bậc học xây dựng cơ sở ban đầu vững chắc về đạo đức, trí tuệ, thể chất, kỹ năng, thẩm mỹ cơ bản cho trẻ để tiếp tục học các bậc học cao hơn. Đây là bậc học có giá trị lâu dài và mang tính quyết định, vì vậy làm tốt công tác giáo dục tiểu học là đảm bảo sự phát triển bền vững của trẻ trong tương lai.
Quá trình dạy học tiểu học bao gồm 2 hoạt động có quan hệ hữu cơ là hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh, nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục. Quá trình này cần dựa trên nhu cầu, thói quen, sự hứng thú và năng lực của người học để đạt được chuẩn kiến thức, kỹ năng và phát triển năng lực học tập của từng học sinh.
Ứng dụng dạy học phân hóa ở tiểu học giúp quá trình dạy học vừa sức cho từng đối tượng. Đối tượng học sinh ở mức độ giỏi, khá có hứng thú, đam mê với việc học. Đối tượng học sinh trung bình được tạo động lực để cố gắng, vươn lên. Đối tượng học sinh yếu kém được hỗ trợ để bù đắp lỗ hổng về kiến thức, lĩnh hội được kiến thức cơ bàn.
Đây là cách thức dạy học có tính đến sự khác biệt của cá nhân người học hoặc nhóm người học. Dạy học phân hóa xuyên suốt và chi phối mọi phương pháp dạy học, xây dựng những kế hoạch dạy học phù hợp, lấy chuẩn kiến thức và kỹ năng làm nền tảng cơ bản. Từ đó đưa học sinh yếu kém đạt chuẩn, giúp học sinh đã đạt chuẩn hoặc khá, giỏi phát triển lên mức cao hơn.
Quy trình dạy học phân hóa ở tiểu học thường diễn ra với những giai đoạn như sau:
- Đánh giá, phân loại năng lực và trình độ của học sinh
- Xây dựng kế hoạch, nội dung, phương pháp và hình thức dạy học phù hợp
- Tổ chức triển khai thực hiện kế hoạch đã đề ra
- Kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh và hoàn thiện
Thiết kế giảng dạy xuất phát từ tình hình thực tế và đặc điểm của người học
Quan điểm dạy học này tập trung vào việc thiết kế giảng dạy xuất phát từ tình hình thực tế, đặc điểm tâm lý, sinh lý cá nhân, động cơ, nhu cầu, nguyện vọng, điều kiện hoàn cảnh…của người học. Từ đó tìm ra cách dạy phù hợp, tạo điều kiện, cơ hội cho trẻ phát triển tiềm năng, năng lực toàn diện. Giờ học không bị nhàm chán, linh hoạt, sáng tạo không bị áp đặt theo khuôn mẫu, tạo cơ hội cho học sinh phát triển tư duy.
Ví dụ: Trong giờ làm bài tập, giáo viên có thể thiết kế phiếu bài tập nhiều màu sắc theo các mức độ học lực khác nhau của học sinh.
Dạy học phân hóa đối tượng học sinh trong dạy học bậc tiểu học là việc làm hết sức cần thiết, kết hợp với việc đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng dạy và học trong trường. Trong quá trình thực hiện thầy cô cần lưu ý:
- Nghiên cứu nắm vững nội dung, yêu cầu và mục tiêu của từng nhiệm vụ của bài học để chọn lựa phương pháp, hình thức tổ chức, vận dụng vào từng tình huống cụ thể đạt mục tiêu và nâng cao hiệu quả giảng dạy
- Xác định đúng đối tượng để từ đó phân loại người học sát với thực tế
- Chia nhóm học sinh linh hoạt, sáng tạo và đa dạng hình thức
- Nghiên cứu kỹ để thực hiện điều chỉnh tài liệu hướng dẫn người học bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng, trình độ đảm bảo phù hợp cho từng đối tượng học sinh
- Nắm vững phương pháp, sử dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức dạy học phù hợp đặc điểm tâm sinh lý, nhận thức của từng đối tượng học sinh như đặt hệ thống câu hỏi, giao bài tập, các trò chơi học tập, tự đánh giá nhận xét…
- Thường xuyên động viên, tuyên dương khích lệ kịp thời học sinh, đặc biệt là đối tượng người học chậm tiến
Dạy học phân hóa ở tiểu học là việc làm quan trọng để giúp người học tiếp thu, chiếm lĩnh kiến thức. Tuy nhiên để hành trình thực hiện tốt, đạt được mục tiêu và nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập của trẻ yêu cầu thầy cô giáo phải tâm huyết, tuân thủ các yêu cầu trong quá trình phân hóa và vận dụng linh hoạt.
Trên đây là chia sẻ từ The Dewey Schools về dạy học phân hóa và gì và ứng dụng ở bậc tiểu học. Chúng tôi luôn sẵn sàng giải đáp tất cả các thắc mắc từ bạn, hãy liên hệ hoặc để lại bình luận dưới bài viết này cho Dewey Schools nhé.
Nhiều cha mẹ quan tâm: Các phương pháp dạy học ở tiểu học giúp trẻ thông minh, tài giỏi
