Đổi mới phương pháp dạy học là vấn đề quan trọng được các cấp, ngành giáo dục vô cùng chú trọng và quan tâm. Ngành giáo dục định hướng, chọn lựa các phương pháp dạy học hiện đại, tiếp cận theo nhiều hướng giúp học sinh phát huy được tính chủ động, sáng tạo, tích cực tìm tòi cập nhật thông tin và kiến thức chuẩn nhất cho hành trình học tập của mình.
Vậy đổi mới phương pháp dạy học theo năng lực học sinh như thế nào, hãy cùng The Dewey Schools tìm hiểu ngay sau đây nhé.
Đổi mới phương pháp dạy học là giúp người học phát triển trí tuệ, năng lực, khả năng sáng tạo của riêng mình. Bên cạnh đó, đổi mới trong dạy học là thực hiện những bước chuyển mình từ chương trình giáo dục tiếp cận từ nội dụng sang năng lực của học sinh, sinh viên.
Phương pháp đổi mới là để hoàn thiện hơn về nền giáo dục hiện đại, chuyển từ phương pháp giảng dạy thụ động thành chủ động, giáo viên quan tâm đến người học nhiều hơn và định hướng cho việc học của học sinh, sinh viên trở nên dễ dàng. Đổi mới trong phương pháp giảng dạy giúp tăng cường sự tương tác giữa thầy cô và người học, thúc đẩy quá trình phát triển tư duy của học sinh, sinh viên.
Thực trạng của phương pháp dạy học hiện tại
Phương pháp dạy học truyền thống đã quá quen thuộc và cũ không mang đến hiệu quả cao trong đào tạo. Vì vậy đổi mới phương pháp dạy học là tất yếu đối với ngành giáo dục nước ta. Đổi mới hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên để đổi mới trong dạy học cần phải đáp ứng nhiều điều kiện như trình độ của giáo viên, sự chủ động và năng lực của học sinh.
Thầy cô cần được đào tạo chuyên môn vững vàng, nắm bắt các phương pháp giảng dạy mới, có cách truyền đạt đúng và dễ hiểu để người học dễ dàng tiếp thu. Bên cạnh đó giáo viên cần thành thạo công nghệ thông tin, áp dụng vào các phương pháp giảng dạy hiện đại, làm phong phú các hình thức truyền đạt đến học sinh. Giáo viên cần tiếp cận yêu cầu về kiến thức, kỹ năng, tâm lý người học nhằm kiểm tra, đánh giá hiệu quả quá trình giảng dạy.
Thuận lợi trong đổi mới phương pháp dạy học
Những điểm thuận lợi trong việc thay đổi phương pháp giáo dục tại các đơn vị giáo dục hiện nay như sau:
- Hiện nay hầu hết các trường học đã trang bị cho lớp học các thiết bị phục vụ cho việc dạy và học như máy tính, máy chiếu nên việc sử dụng những bài giảng thông qua các thiết bị hiện đại để thay thế cho phương pháp giảng dạy truyền thống đạt hiệu quả cao hơn.
- Một số trường học đã phổ cập tin học, giáo viên được hướng dẫn làm giáo án điện tử nên việc sử dụng các công cụ và thiết bị hiện đại phục vụ cho việc giảng dạy dược chuẩn bị rất tốt trong quá trình dạy học.
Hầu hết các trường đã trang bị trang thiết bị hiện đại phục vụ cho dạy và học
Khó khăn trong thay đổi phương pháp dạy học hiện nay
Ngoài thuận lợi thì việc đổi mới phương pháp dạy học hiện tại còn có những khó khăn như sau:
- Giáo viên cần phải đa dạng hóa phương pháp giảng dạy và vận dụng những ứng dụng thực tế với lý thuyết một cách nhuần nhuyễn hoạc các hình thức học tập nhằm giúp học sinh sáng tạo, phát triển và tiếp thu kiến thức.
- Trên thực tế, việc thảo luận theo nhóm hoặc tự làm việc của học sinh, sinh viên tại trường học còn ít. Nhiều đơn vị sử dụng bàn ghế trong lớp học cố định, dẫn đến khó khăn trong việc di chuyển khi giáo viên muốn áp dụng các phương pháp giảng dạy mới trong dạy và học.
- Một số ít giáo viên chưa sử dụng thành thạo các trang thiết bị công nghệ thông tin, cập nhật phương pháp mới nên việc giảng dạy còn chưa đạt hiệu quả chưa cao.
Ý nghĩa của việc đổi mới phương pháp dạy học
Phương pháp dạy học là 1 trong những hình thức quan trọng nhất trong hoạt động đào tạo. Bởi nếu áp dụng phương pháp dạy học hợp lý thì chất lượng, hiệu quả quá trình giảng dạy và học tập mới nâng cao:
- Chất lượng học tập đạt hiệu quả cao nếu có phương pháp giảng dạy phù hợp
- Chọn lựa phương pháp dạy học phù hợp phát huy khả năng tư duy, sáng tạo, tinh thần tự học, tự nghiên cứu và sự phát triển toàn diện của người học.
- Chọn phương pháp và kỹ thuật dạy học phù hợp phát huy hết công dụng giúp người học có khả năng sáng tạo cao.
Do đó đổi mới phương pháp dạy học mang ý nghĩa lớn và cần thiết với ngành giáo dục. Đổi mới ở đây không chỉ dựa trên cập nhật kiến thức, lý thuyết mà cần kết hợp với thực hành, thực tiễn dựa trên năng lực chuyên môn và kinh nghiệm của giáo viên và khả năng của học sinh.
Qua đó chúng ta thấy được vị trí, vai trò hàng đầu của giáo dục là đổi mới cách dạy để hướng tới sự năng động, hiệu quả hơn. Đây cũng là 1 trong những yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp với nhu cầu và sự phát triển của đất nước.
Đổi mới phương pháp dạy học góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục
Đổi mới phương pháp dạy học theo năng lực học sinh
Đổi mới trong cách dạy học theo năng lực của học sinh là thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Tức là chuyển đổi từ việc quan tâm học được cái gì chuyển sang quan tâm vận dụng được cái gì qua việc học của học sinh. Để thực hiện được điều này quá trình thực hiện cần chuyển đổi từ phương pháp dạy học truyền thống – truyền thụ 2 chiều sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, khả năng thực hành, liên hệ thực tiễn, hình thành năng lực và phẩm chất.
Quan hệ giữa giáo viên và học sinh chuyển đổi từ 1 chiều thành hướng cộng tác nhằm phát triển năng lực xã hội. Giáo viên cần chọn lọc một cách linh hoạt các phương pháp phù hợp với đặc thù môn học, năng lực học sinh để phát huy tính tự giác, tích cực, chủ động và phát huy năng lực tự học. Trên cơ sở đó người học trau dồi các phẩm chất linh hoạt, sáng tạo, độc lập của tư duy, phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.
Đổi mới cách dạy học theo năng lực của học sinh thể hiện qua 4 đặc trưng cơ bản:
Giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức
Đổi mới phương pháp dạy học là thay đổi cách dạy học truyền thống, chuyển sang dạy thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập. Từ đó tạo điều kiện tốt cho học sinh tự khám phá kiến thức, khám phá những điều chưa biết và không còn thụ động tiếp thu tri thức được sắp đặt của giáo viên.
Thầy cô đóng vai trò là người chỉ đạo, tổ chức học sinh thực hiện các hoạt động, phát hiện kiến thức mới. Đồng thời chú trọng đến vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào tình huống thực tiễn.
Đổi mới cách dạy học giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức
Rèn luyện khả năng suy luận, khai phá kiến thức
Đổi mới phương pháp dạy học theo năng lực chú trọng rèn luyện cho trẻ khả năng suy luận, khai phá kiến thức trong sách giáo khoa, các tài liệu tham khảo. Học sinh chỉ biết cách tự tìm hiểu kiến thức đã có mà còn biết cách tìm tòi, phát hiện kiến thức mới. Giáo viên hỗ trợ định hướng cho học sinh cách tư duy như tổng hợp, phân tích, khái quát hóa, đặc biệt hóa, quy lạ về quen… từ đó hình thành và phát triển tiềm năng, sự sáng tạo trong mỗi cá nhân.
Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu
Đổi mới cách dạy vẫn đi kèm với việc chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu của tiến trình dạy học. Cách đánh giá kết quả thông qua hệ thống bài tập, câu hỏi. Ngoài đánh giá của giáo viên với học sinh còn chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau giữa người học với người học.
Học sinh tự đánh giá thông qua hình thức như đáp án mẫu, lời giải, hướng dẫn của giáo viên hoặc tự xác định tiêu chí để tìm nguyên nhân, cách sửa chữa. Từ đó tạo điều kiện để học sinh tự bộc lộ, thể hiện và tự đánh giá.
Tăng cường khả năng phối hợp và hợp tác
Thông qua việc đổi mới phương pháp dạy học theo các phương pháp thảo luận, học nhóm… học sinh tăng cường khả năng phối hợp và hợp tác. Lớp học trở thành môi trường giao tiếp, tương tác qua lại giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh nhằm vận dụng sự hiểu biết, kinh nghiệm của từng cá nhân, tập thể nâng cao sự hiểu biết cho người học, giải quyết các nhiệm vụ học tập chung.
Tăng cường khả năng phối hợp và hợp tác thông qua hoạt động nhóm
Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học
Đổi mới phương pháp dạy học yêu cầu những điều kiện thích hợp như cơ sở vật chất, phương tiện, điều kiện tổ chức quản lý, tổ chức dạy học, áp dụng các biện pháp dạy học khác nhau… Trong đó áp dụng phương pháp dạy học là 1 trong những yếu tố quan trọng quyết định đến sự thành công của hành trình đổi mới.
Dưới đây là một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học được áp dụng phổ biến:
Cải tiến phương pháp truyền thống
Cải tiến phương pháp truyền thống không có nghĩa là loại bỏ các phương pháp giảng dạy truyền thống như thuyết trình, luyện tập, đàm thoại mà cải tiến để nâng cao hiệu quả và hạn chế nhược điểm của phương pháp dạy học truyền thống.
Để nâng cấp và đổi mới phương pháp dạy học này, giáo viên cần phải nắm vững kiến thức, yêu cầu và sử dụng thành thạo các kỹ thuật của phương pháp trong việc chuẩn bị giáo án và giảng dạy trên lớp, kỹ thuật đặt câu hỏi và xử lý câu trả lời trong đàm thoại, hay các kỹ thuật làm mẫu trong lúc luyện tập.
Các phương pháp dạy học truyền thống còn có những hạn chế, để khắc phục hạn chế của phương pháp này cần kết hợp sử dụng các phương pháp dạy học mới, qua đó làm tăng tính tích cực và nhận thức của học sinh trong đàm thoại, thuyết trình theo quan điểm của phương pháp dạy học giải quyết vấn đề.
Nhiều cơ sở giáo dục cải tiến phương pháp giáo dục truyền thống
Đa dạng các phương pháp dạy học
Việc đa dạng và đổi mới phương pháp dạy học là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực và nâng cao chất lượng dạy học. Có nhiều hình thức dạy học như dạy học toàn lớp, dạy học nhóm, dạy học cá thể, các hình thức dạy cần kết hợp với nhau, mỗi hình thức dạy học đều có chức năng riêng.
Tình trạng dạy học toàn lớp và sự lạm dụng phương pháp giảng dạy thuyết trình cần được khắc phục, bằng cách thông qua làm việc nhóm góp phần tích cực hóa hoạt động trong nhận thức của học sinh. Hình thức làm việc nhóm rất đa dạng, không giới hạn ở việc tập trung giải quyết các nhiệm vụ học tập nhỏ trong bài thuyết trình mà còn giải quyết những nhiệm vụ phức hợp. Phương pháp học nhóm có thể chiếm 1 hoặc nhiều giờ học, kết hợp phương pháp chuyên biệt như nghiên cứu trường hợp, dự án, phương pháp đóng vai.
Việc bổ sung làm việc nhóm xen kẽ trong một tiết học cho thấy rõ việc tích cực hóa bên ngoài của học sinh. Để đảm bảo tích cực hóa bên trong của học sinh cần chú ý đến mặt bên trong của phương pháp dạy học.
>> Xem thêm: Dạy học tích hợp là gì? Có nên cho con học lớp tích hợp không?
Áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
Dạy học giải quyết vấn đề là một trong những phương pháp dạy học nằm trong nhóm “Đổi mới phương pháp dạy học” mà rất nhiều cơ sở giáo dục đang thực hiện.
Để áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề, học sinh cần chủ động, tự lực giải quyết vấn đề mà giáo viên giao cho và đưa ra kết quả để tổng hợp lại. Việc sử dụng nội dung có trong thực tiễn giúp học sinh dễ hình dung và vận dụng được vào bài học. Qua đó hình thành năng lực phát triển tư duy cho học sinh, giúp các em nắm chắc kiến thức, rèn luyện kỹ năng và đạt được mục tiêu trong học tập.
Áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề cần phải thực hiện qua các bước như sau:
- Bước 1. Phát hiện, tìm hiểu vấn đề: Giáo viên đưa ra một tình huống hoặc vấn đề có liên quan đến nội dung bài học, học sinh tự nhận biết vấn đề cần giải quyết và đặt mục tiêu giải quyết vấn đề.
- Bước 2. Tìm giải pháp giải quyết vấn đề:Học sinh tự tư duy hoặc thông qua thảo luận nhóm để tìm ra các kiến thức và giải pháp giải quyết cho vấn đề. Khi học sinh cần thiết giáo viên có thể góp ý, hỗ trợ.
- Bước 3. Trình bày giải pháp giải quyết vấn đề: Học sinh tóm tắt lại vấn đề, các giả thiết, các kiến thức liên quan và đưa ra giải pháp giải quyết trước lớp. Giáo viên và các bạn có thể bổ sung, góp ý.
- Bước 4. Nghiên cứu từng giải pháp: Học sinh kiểm tra lại tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp bằng các thí nghiệm hoặc so sánh. Giáo viên có thể chỉ dẫn, điều chỉnh khi thấy cần thiết.
Triển khai dạy học theo dự án
Triển khai dạy học theo dự án là một trong những cách đổi mới phương pháp dạy học theo mô hình lấy học sinh làm trung tâm. Phương pháp giúp phát triển kiến thwucs, kỹ năng khuyến khích học sinh tìm tòi, liên hệ thực tiễn những kiến thức đã học thông qua những nhiệm vụ mang tính mở. Chương trình được xây dựng và triển khai dựa trên bối cảnh thực tế với những câu hỏi định hướng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tư duy bậc cao.
Dạy học theo dự án là hình thức dạy học mà giáo viên là người hướng dẫn, hỗ trợ học sinh tự giải quyết nhiệm vụ học tập mang tính phức hợp. Nhiệm vụ học tập không chỉ về lý thuyết mà còn cả lĩnh vực thực hành, liên hệ thực tiễn.
Triển khai dạy học theo dự án theo mô hình lấy học sinh làm trung tâm
Các bước triển khai dạy học theo dự án được thực hiện như sau:
- Bước 1: Chuẩn bị
Giáo viên xây dựng bộ câu hỏi, thiết kế dự án. thiết kế nhiệm vụ cho học sinh và chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ. Học sinh làm việc theo nhóm để chọn chủ đề, xây dựng kế hoạch, chuẩn bị các nguồn thông tin và cùng giáo viên thống nhất các tiêu chí đánh giá dự án
- Bước 2: Thực hiện dự án
Giáo viên chuẩn bị các điều kiện cơ sở vật chất tạo điều kiện cho học sinh thực hiện dự án. Theo dõi, hướng dẫn, hỗ trợ và đánh giá học sinh trong quá trình thực hiện. Học sinh phân công nhiệm vụ cho các thành viên và tiến hành thu thập, xử lý thông tin, xây dựng sản phẩm, thực hiện báo cáo. Giữ mối liên hệ với giáo viên và các nhóm khác để hỗ trợ và tìm sự giúp đỡ khi cần.
- Bước 3: Kết thúc dự án
Giáo viên chuẩn bị cơ sở vật chất cho buổi báo cáo dự án. Theo dõi, đánh giá sản phẩm của dự án của các nhóm và đưa ra gợi ý, định hướng, rút kinh nghiệm cụ thể. Học sinh báo cáo dự án, tự đánh giá sản phẩm, đánh giá sản phẩm của nhóm khác. Tự rút kinh nghiệm nhằm nâng cao hiệu quả trong thực hiện các dự án tiếp theo.
>>Xem thêm: Dạy học theo dự án là gì? Tìm hiểu về phương pháp dạy học dự án
Sử dụng phương tiện CNTT trong dạy học
Hiện nay việc áp dụng việc sử dụng phương tiện công nghệ thông tin vào giảng dạy là không thể thiếu và đóng vai trò quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học. Phương tiện dạy học giúp tăng cường tính trực quan tạo điều kiện nâng cao, tăng cường sự phát triển của học sinh trong thực hành, thí nghiệm.
Công nghệ thông tin và đa phương tiện vừa là phương tiện dạy học vừa là nội dung dạy học trong giáo dục hiện đại. Bên cạnh việc sử dụng đa phương tiện như là phương tiện trình diễn, giáo viên nên sử dụng những phần mềm dạy học hoặc các ứng dụng điện tử kết hợp các thiết bị để phục vụ trong công tác giảng dạy được tốt hơn.
Tích cực ứng dụng phương tiện CNTT trong dạy học
Phương pháp dạy học theo định hướng hành động
Phương pháp dạy học định hướng hành động là quan điểm dạy học nhằm giúp cho hoạt động chân tay và hoạt động trí óc kết hợp chặt chẽ với nhau. Trong suốt quá trình học học sinh sẽ thực hiện nhiệm vụ học tập do giáo viên giao và hoàn thành các nhiệm vụ phải có sự kết hợp giữa hoạt động chân tay và hoạt động trí óc.
Việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng hành động có ý nghĩa rất quan trọng trong việc thực hiện nguyên lý giáo dục kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, tư duy với hành động, nhà trường và xã hội.
Phương pháp dạy học theo dự án là một trong trong những hình thức điển hình của dạy học theo định hướng hành động, học sinh phải tự lực hoặc kết hợp với các bạn trong nhóm thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp gắn với các vấn đề ở thực tế, kết hợp giữa lý thuyết với thực hành để tạo ra kết quả hoặc sản phẩm. Dạy học theo dự án vận dụng nhiều quan điểm dạy học hiện đại như dạy học định hướng, dạy học hợp tác, dạy học tích hợp, dạy học khám phá, dạy học theo tình huống và dạy học định hướng hành động.
Triển khai phương pháp dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực có vai trò quan trọng trong việc tích cực hóa, phát huy tính sáng tạo của học sinh. Những phương pháp như phương pháp thu thập, xử lý, đánh giá, phương pháp tổ chức làm việc của mỗi bộ môn… góp phần giúp học sinh chủ động, tư duy, sáng tạo hơn trong học tập. Bằng các hình thức khác nhau cần luyện tập cho người học các phương pháp học tập chung và học tập trong từng bộ môn.
Phương pháp dạy học tích cực góp phần hình thành tư duy học tập tích cực cho người học, tạo tác dụng rất hơn tình thành nên tích tích cực, sáng tạo để học sinh có thể tiếp thu, thu thập, tìm kiếm, phân tích thông tin cần thiết phục vụ cho suốt quá trình học của mình.
Đổi mới phương pháp dạy học theo phương pháp tích cực
>>> Xem thêm: Top 13 phương pháp dạy học tích cực thành công và hiệu quả
Vận dụng dạy học theo tình huống
Việc vận dụng dạy học theo tình huống là một quan điểm dạy học, trong đó việc dạy học được tổ chức theo chủ đề phức hợp gắn với các tình huống trong thực tiễn cuộc sống. Các chủ đề dạy học phức hợp là những chủ đề có nội dung liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau hoặc nhiều môn học gắn liền với thực tiễn. Vì vậy việc sử dụng các chủ đề dạy học phức hợp góp phần khắc phục tình trạng học sinh xa rời thực tiễn, rèn luyện cho các em năng lực giải quyết vấn đề phức hợp.
Để vận dụng dạy học theo tình huống, học sinh cần chủ động, tự lực để giải quyết vấn đề mà giáo viên đưa ra, sau đó sẽ thống nhất và đưa ra kết quả để tổng hợp lại. Vận dụng phương pháp này nên sử dụng nội dung gắn liền với thực tế sẽ giúp học sinh dễ hình dung, vận dụng lý thuyết nhiều hơn. Góp phần khắc phục tình trạng giáo dục xa rời thực tế hàn lâm, tạo điều kiện phát huy năng lực phát triển tư duy, giải quyết các vấn đề phức hợp, liên môn của học sinh.
Chú trọng vào dạy học đặc thù bộ môn
Phương pháp dạy học và nội dung dạy học có mối quan hệ biện chứng với nhau, việc sử dụng các phương pháp dạy học đặc thù có vai trò quan trọng trong dạy học bộ môn. Phương pháp dạy học đặc thù bộ môn được xây dựng trên các cơ sở lý luận dạy học bộ môn.
Ví dụ: Đối với các môn học khoa học tự nhiên thì phương pháp dạy học đặc thù quan trọng là thí nghiệm. Đối với các môn học kỹ thuật thì phương pháp dạy học chủ lực là làm mẫu thao tác, thiết kế kỹ thuật, trình diễn vật phẩm kỹ thuật, lắp ráp mô hình. Phương pháp dạy học đặc thù của các môn khoa học là phương pháp mang lại hiệu quả cao là bàn tay nặn bột…
Đổi mới phương pháp dạy học theo năng lực của học sinh có nhiều hướng tiếp cận khác nhau cũng như nhiều biện pháp nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo, tự chủ động của người học. Để đảm bảo hiệu quả trong quá trình đổi mới cần tổng hòa các điều kiện thích hợp về cơ sở vật chất, phương tiện, kỹ thuật, điều kiện tổ chức, hình thức tổ chức, quản lý lớp học…Hy vọng nội dung bài viết này The Dewey Schools sẽ mang đến những thông tin hữu ích cho các bạn.
Tại Dewey Schools, học sinh được trải nghiệm các phương pháp học tập vô cùng độc đáo bao gồm phương pháp tư duy thiết kế (design thinking), học tập qua dự án, học tập trải nghiệm sáng tạo, dạy học tích cực, dạy học lấy học sinh làm trung tâm…Với việc đa dạng các phương pháp giảng dạy, học sinh tại Dewey có nhiều cơ hội để gia tăng kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng và vốn sống, tự tin có thể thích ứng được với bất kỳ môi trường nào học tập hay làm việc sau này.
Trải nghiệm ngay các chương trình học tập cùng Dewey Schools tại đây
