Nhiều điều đã thay đổi trong các trường học và trên thế giới trong 10 năm kể từ khi tạp chí Independent School xuất bản số mùa xuân năm 2013 với chủ đề “Sự Trỗi Dậy Của Giáo Dục Trải Nghiệm” và đưa phương pháp sư phạm này lên bản đồ giáo dục. Trong khoảng thời gian đó, giáo dục trải nghiệm—nơi giáo viên thu hút học sinh thông qua trải nghiệm trực tiếp, phản ánh, phân tích và thử nghiệm—đã chứng minh được tầm quan trọng trong các trường học. Nó đã phát triển, trưởng thành và trở thành một phương pháp được chấp nhận rộng rãi, đóng vai trò cốt lõi trong nhiều trường học tư thục. Giáo dục trải nghiệm đề cao sự kết nối cá nhân với việc học sâu và ứng dụng thực tế, đồng thời truyền cảm hứng cho sự phát triển của cả học sinh lẫn giáo viên.
Giáo dục trải nghiệm chưa bao giờ và cũng không phải là một phương pháp “mềm mỏng” hay tách rời khỏi nội dung cốt lõi của các môn học. Thực tế, nó mang đến chiều sâu học thuật độc đáo. Như tổng biên tập khi đó, Michael Brosnan, đã lưu ý trong số báo năm 2013:
“Bằng cách kết nối việc học với cuộc sống, khuyến khích học sinh tham gia vào cộng đồng địa phương và kết nối với cộng đồng toàn cầu, liên kết các môn học với nhau, thúc đẩy học sinh sáng tạo và trao cho họ cơ hội giải quyết các vấn đề thực tiễn, chúng ta đang giúp học sinh tìm thấy ngọn lửa đam mê—không chỉ để xây dựng hồ sơ học tập mà còn để trở thành những con người sáng tạo, nhân ái, có năng lực và tích cực.”
Trong giáo dục trải nghiệm, chúng ta thấy những gương mặt rạng rỡ, học sinh hứng thú và được thử thách, môi trường giáo dục toàn diện, cộng đồng gắn kết và phương pháp giảng dạy liên ngành mang tính chuyển đổi. Đây là những trải nghiệm giáo dục toàn diện, có ý nghĩa và không thể nào quên—những điều học sinh coi là nền tảng trong hành trình học tập của mình.
Một góc nhìn mới
Trong suốt 10 năm qua, chúng ta đã nhận ra rằng không thể tiếp tục phớt lờ hay bỏ qua trí tuệ của những người đến từ các nền tảng đa dạng. Chúng ta đã bỏ lỡ nhiều góc nhìn và thực hành quan trọng trong cuộc đối thoại sư phạm vì đã quá lâu chỉ lắng nghe một nhóm tiếng nói duy nhất. Ngày nay, chúng ta biết rằng có nhiều giá trị quý báu từ những nhà tư tưởng thuộc các cộng đồng bản địa, cộng đồng da màu, các học giả nữ quyền, và những nhà tư tưởng LGBTQ+.
Dù thuật ngữ giao thoa (intersectionality) được Kimberlé Crenshaw đưa ra từ năm 1989, nhưng mãi đến năm 2015, nó mới được đưa vào Từ điển Oxford. Những nghiên cứu của bà về danh tính và con người đã làm phức tạp thêm cách chúng ta hiểu về trải nghiệm của con người. Mỗi người đều có nhiều tầng danh tính, và những danh tính này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Trong khi xã hội, ngành công nghiệp và thậm chí cả các môn học vẫn được thiết kế theo từng lĩnh vực riêng lẻ, con người là những thực thể toàn diện.
Nếu áp dụng quan điểm này vào giáo dục trải nghiệm, chúng ta nhận ra rằng mình đã bỏ lỡ điều gì đó quan trọng trong việc thiết kế chương trình học. Các trường học từ trước đến nay đã xây dựng chương trình một cách tách biệt. Chương trình học về cảm xúc – xã hội cần phải đan xen với các sáng kiến về đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI), và tất cả những điều này phải cùng tồn tại trong giáo dục trải nghiệm. Khi chúng ta yêu cầu học sinh thể hiện bản thân một cách trọn vẹn và chân thực, chúng ta cũng phải thu hút họ trên mọi khía cạnh của bản thân.
Một ví dụ điển hình là các chương trình giáo dục theo địa phương (place-based education), trước đây thường tập trung vào nông nghiệp và vùng nông thôn. Học sinh được hướng dẫn cảm nhận về địa điểm bằng cách ngồi dưới tán cây, ngắm nhìn đồi núi, lắng nghe thơ của Robert Frost và khám phá “cảnh quan nội tâm” của mình. Tuy nhiên, các chương trình này lại thiếu đi bối cảnh xã hội và lịch sử. Nếu mục tiêu của giáo viên là giúp học sinh hiểu rõ và có trách nhiệm với môi trường của mình, thì cần bổ sung thêm một lớp ý nghĩa quan trọng: giúp học sinh hiểu về vị trí của mình trong xã hội, chứ không chỉ đơn thuần là khám phá môi trường vật lý xung quanh.
Sự thay đổi này đã và đang diễn ra trong nhiều lĩnh vực thuộc giáo dục trải nghiệm. Những chương trình trước đây có phạm vi hạn chế đang phát triển thành những mô hình đa chiều và sâu sắc hơn.
Trước đây, các chương trình dịch vụ cộng đồng thường khuyến khích học sinh “giúp đỡ” những người “kém may mắn” mà không xem xét đến những cấu trúc xã hội đã tạo ra bất bình đẳng. Giờ đây, các trường học đã chuyển từ cách tiếp cận mang tính “cứu trợ” sang mô hình hợp tác công bằng, nơi mà sự hiểu biết và mối quan hệ hai chiều quan trọng hơn số giờ làm thiện nguyện.
Tương tự, các chương trình du lịch giáo dục trước đây thường có hình ảnh học sinh chụp ảnh với trẻ mồ côi, sơn lại tường trường học, hay vô tình chiếm dụng văn hóa địa phương mà không quan tâm đến tác động của mình. Ngày nay, những tổ chức dẫn đầu trong lĩnh vực giáo dục toàn cầu hiểu rằng các chuyến đi phải tuân thủ các tiêu chuẩn đạo đức rõ ràng, tập trung vào năng lực giao tiếp liên văn hóa, và giúp học sinh trở thành những công dân toàn cầu thực thụ.
Dẫn dắt từ cốt lõi
Các trường học cần đánh giá lại mục tiêu giáo dục của các chương trình trải nghiệm để đảm bảo chúng phản ánh đầy đủ và sâu sắc những kỹ năng và hiểu biết mà học sinh cần phát triển. Điều này có thể thách thức các trường, buộc họ phải suy nghĩ lại về những ranh giới vô tình hoặc hữu ý đã vạch ra cho các chương trình học. Tuy nhiên, sự kết nối giữa giáo dục môi trường và các sáng kiến DEI, giữa chương trình học cảm xúc – xã hội và giáo dục toàn cầu, sẽ giúp tạo ra những trải nghiệm phong phú và ý nghĩa hơn cho học sinh.
Công việc này có thể khiến một số giáo viên cảm thấy lo lắng vì họ không quen thuộc với các lĩnh vực mới. Nhưng bản chất của giáo dục trải nghiệm chưa bao giờ yêu cầu giáo viên phải là chuyên gia. Thay vào đó, vai trò của họ là tạo ra môi trường học tập để học sinh có thể tự khám phá, dẫn dắt và tìm ra những điều cần học và những việc cần làm. Khi học sinh được trao quyền để dẫn dắt, họ trở thành những công dân cộng đồng tích cực, sẵn sàng tham gia vào thế giới mà họ sẽ sớm làm chủ.
Đây chính là lý do quan trọng nhất để các trường học đưa giáo dục trải nghiệm từ một hoạt động bổ sung trở thành một phần cốt lõi của chương trình giảng dạy. Trong 10 năm tới, chúng ta có thể kỳ vọng các trường xây dựng chương trình học dựa trên các phương pháp liên ngành, đánh giá học sinh qua khả năng phát triển kỹ năng cốt lõi thay vì chỉ thông qua bài kiểm tra trên giấy. Đã đến lúc giáo dục cần tạo ra trải nghiệm học tập mang tính chuyển đổi, toàn diện, thay vì chỉ truyền đạt thông tin một cách thụ động.
Giáo dục luôn là về tương lai của xã hội và cộng đồng. Các trường học đang từng bước xây dựng một thế giới công bằng, bền vững hơn thông qua học sinh—những công dân toàn cầu của ngày mai.
Nguồn tham khảo: https://www.nais.org/magazine/independent-school/spring-2023/trend-lines-the-evolution-of-experiential-education/
