Sống trong thời đại Fake News: Đừng dễ tin mà ‘ăn quả lừa’!

Tác giả bài viết

Khánh Ly

Theo khảo sát của Liên Hợp Quốc (2023): 68% người tham gia cho rằng mạng xã hội là nguồn phát tán tin giả phổ biến nhất, tiếp theo là các ứng dụng nhắn tin với 38%. (Nguồn: vov.vn)

Nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters (2020): 88% thông tin sai lệch về COVID-19 xuất hiện trên các nền tảng mạng xã hội, trong khi chỉ 9% trên truyền hình và 8% trên báo chí.
(Nguồn: ictvietnam.vn)

Khảo sát tại Việt Nam (2023): Trong một nghiên cứu với 300 người dùng mạng xã hội, 95% cho biết đã từng tiếp cận với tin giả (Nguồn: thanhnienviet.vn)

Những “con số biết nói” trên quả thật khiến chúng ta phải suy ngẫm về vấn nạn tin giả trong cuộc sống, nhất là với giới trẻ. Chúng ta thực sự đang “SỐNG TRONG THỜI ĐẠI FAKE NEWS”. Vậy bạn có chắc mình đủ tỉnh táo để có thể vượt qua những tin giả – hấp dẫn, giật gân nhưng đều là bịa đặt?

Tin giả (Fake News) là thông tin sai lệch, không có thật hoặc bị bóp méo nhằm đánh lừa người đọc, gây hiểu lầm hoặc thao túng dư luận. Tin giả có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức như bài viết, video, hình ảnh chỉnh sửa, hoặc thậm chí là thông tin do AI tạo ra.

Có rất nhiều hình thức mà người ta sử dụng trong đăng tải tin giả, nguy hiểm nhất là việc sử dụng “khoảng trống thông tin” để tấn công vào sự hiếu kỳ của công chúng. Nhiều thông tin bị xuyên tạc, bóp méo sự thật, thông qua những tiêu đề “giật gân”, “câu khách” để câu view, câu like bất chấp.

Đó có thể là những tin hoàn toàn sai sự thật, không có cơ sở thực tiễn, bằng chứng nhưng lại được khẳng định như đó thật sự đã xảy ra. Chẳng hạn như “Một loại virus mới nguy hiểm hơn COVID-19 đã xuất hiện!” (khi không có bằng chứng khoa học nào xác nhận).

Đó có thể là những tin xuyên tạc, sử dụng hình ảnh/ thông tin được cắt ghép để đạt một mục đích nào đó. Ví dụ như: Hình ảnh những ca sĩ hạng A bị gán ghép đang đi ăn tối, hẹn hò cùng nhau (Trong khi đây là hình ảnh hoàn toàn sai sự thật).

Đó có thể là những tiêu đề gây sốc, phóng đại hoặc sai lệch để thu hút người đọc, dù nội dung không liên quan hoặc không chính xác. Ai mà chẳng giật mình nếu đọc được tin như sau: “Loại rau được coi là thần dược – sự thật không phải ai cũng biết!”. Thế nhưng trong bài, tác giả lại chỉ đưa ra những thông tin vô cùng chung chung về đối tượng được nhắc đến.

Nguyên cớ nào dẫn đến tình trạng tin giả tràn lan?

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng tin giả tràn lan trên các trang mạng xã hội, thông tin truyền thông có thể kể đến:

Lợi ích kinh tế: Các trang web, mạng xã hội và kênh truyền thông có thể đăng tin giả để thu hút lượt xem, tăng quảng cáo và kiếm lợi nhuận. Tiêu đề giật gân, nội dung gây sốc dễ kích thích sự tò mò và lan truyền nhanh chóng.
Định hướng dư luận: Một số nhóm tổ chức hoặc cá nhân sử dụng tin giả để thao túng dư luận, gây ảnh hưởng đến chính trị, văn hóa, xã hội của các cá nhân, tổ chức. Tạo tin giả để bôi nhọ đối thủ, nâng cao uy tín cho một cá nhân hoặc tổ chức nào đó.
Thiếu kiểm chứng thông tin: Nhiều người có thói quen chia sẻ thông tin mà không xác minh độ chính xác. Các nền tảng mạng xã hội tạo điều kiện cho tin tức lan truyền nhanh chóng mà không cần kiểm duyệt chặt chẽ.

Nguồn ảnh: Internet

Tin giả nhưng những hậu quả đem lại là thật

Đối với cá nhân, tin giả gây hoang mang, lo sợ:

Tin giả có thể tạo ra sự hoảng loạn, đặc biệt là trong các vấn đề y tế, thiên tai, dịch bệnh.
Bên cạnh đó, các tin giả về một cá nhân có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến danh tiếng, cuộc sống và công việc của họ. Ví dụ, nhiều người nổi tiếng đã bị ảnh hưởng bởi tin đồn sai sự thật.
Một số tin giả về đầu tư tài chính, tiền ảo, hoặc chương trình khuyến mãi giả mạo có thể khiến người dùng bị lừa đảo và mất tiền.

Đối với xã hội, tin giả có thể:

Kích động thù hận, chia rẽ xã hội, gây ra xung đột giữa các nhóm người, sắc tộc, tôn giáo hoặc quan điểm chính trị gây mất đoàn kết, chia rẽ nội bộ.
Tin giả còn làm suy giảm niềm tin vào truyền thông và chính phủ. Khi có quá nhiều tin giả, người dân có thể mất niềm tin vào báo chí chính thống, chính quyền, và các tổ chức đáng tin cậy. Điều này tạo điều kiện cho những nhóm có ý đồ xấu thao túng thông tin.

Làm sao để không “ăn quả lừa” trong thời đại Fake news ngày nay?

Mọi việc trong đời sống cần có kĩ năng – kĩ nghệ để thực hiện, việc lên mạng và lướt thông tin cũng là một việc cần được trang bị kĩ năng cần thiết. Hãy cùng thực hiện các tips sau để trở thành một “người dùng sáng suốt” trong thời buổi thật – giả lẫn lộn như ngày nay.

Đọc toàn bộ: Tiêu đề đôi khi được giật tít để thu hút người đọc.

Xem xét nguồn tin: Nguồn thông tin bạn đang đọc có đáng tin cậy hay không?

Kiểm tra thời gian: Cẩn thận với các thông tin cũ bị đăng lại, chưa chắc chúng đã có liên quan đến hiện tại.

Tin tức hay trò đùa? Hãy tỉnh táo phân biệt được đâu là tin thật, đâu là trò đùa của cư dân mạng.

Thông tin minh họa: Kiểm tra thông tin minh họa, hình ảnh, đường liên kết xem thông tin có thật sự hữu ích hay vì mục đích nào khác.

Bẫy định kiến: Cân nhắc bạn có đang thiên kiến hoặc thiên vị với đối tượng/ quan điểm nào không.

Kiểm tra tác giả: Tác giả bài viết có đáng tin cậy hay không.

Xem tin chính thống Hãy tạo thói quen chỉ xem tin tức trên các thông tin chính thống, chính thức của các đơn vị phát hành.

Sử dụng công cụ tra cứu tin giả: Một số trang web và tổ chức giúp xác minh thông tin, ví dụ: Snopes.com (kiểm tra tin giả quốc tế), FactCheck.org, Google Fact Check Explorer,…

Theo Nghị định số 15 ngày 3-2-2020 của Chính phủ, người tung tin giả, sai sự thật, gây hoang mang dư luận có thể bị phạt từ 10 – 20 triệu đồng. Ảnh: Internet.

Đúng là “đừng dễ tin mà ăn quả lừa” bởi cạm bẫy ở khắp mọi nơi, vì mọi mục đích và nguồn lợi khác nhau. Trong thời đại “tin giả lên ngôi”, mỗi cú click, mỗi lượt chia sẻ của bạn đều có sức ảnh hưởng. Hãy đọc – kiểm tra – suy nghĩ trước khi tin! Đọc, chọn lọc và chia sẻ thông tin không chỉ là thói quen mà còn là một kỹ năng quan trọng trong năng lực công dân kỹ thuật số. Tại The Dewey Schools, năng lực này được chú trọng trang bị cho học sinh nhằm giúp các em trở thành những người dùng mạng xã hội thông minh, biết đánh giá và xử lý thông tin một cách có trách nhiệm.

Thông tin tham khảo:

___

Tác giả: Bế Thị Thanh Thanh – Tổ trưởng tổ Xã hội cấp THPT – The Dewey Schools Tây Hồ Tây.

Tác giả bài viết

Khánh Ly