Khi thế giới của chúng ta ngày càng phụ thuộc lẫn nhau, GCED trở nên quan trong hơn bao giờ hết đối với sự đoàn kết quốc tê và truyền cảm hứng cho người học ở mọi lứa tuổi để đóng góp tích cực cho các cộng đồng địa phương của họ và cộng đồng toàn cầu. Nhưng chính xác thì giáo dục công dân toàn cầu bao gồm những gì, tại sao ngày nay nó lại quan trọng, và UNESCO đang thúc đẩy phong trào này như thế nào?
Trong nhiều thế kỷ, những khát vọng chung về sự tôn trọng lẫn nhau, và hiểu biết đã được phản ánh trong các khái niệm truyền thống trên khắp các nền văn hóa – từ ‘ubuntu’ (tôi là thế vì chúng tôi là những người như thế) trong triết học châu Phi đến ‘sumak kawsay’ (sự hòa hợp trong cộng đồng, bản thân chúng ta và tự nhiên) ở Quechua. Mặc dù thuật ngữ ‘giáo dục công dân toàn cầu” (GCED) chỉ mới được đặt ra vào năm 2011, nhưng giá trị mà nó thể hiện đã đóng vai trò trung tâm trong sứ mệnh của UNESCO khi nó được thiết lập vào năm 1947.
Bằng việc xây dựng hòa bình thông qua giáo dục và nhắc nhở nhân loại về mối quan hệ chung của chúng ta, UNESCO từ lâu đã ủng hộ các ý tưởng hiện được chính thức hóa thành GCED. Khi thế giới của chúng ta đang phát triển ngày càng phụ thuộc lẫn nhau, GCED trở nên quan trọng hơn bao giờ hết đối với sự đoàn kết quốc tế và truyền cảm hứng cho người học ở mọi lứa tuổi đóng góp tích cực cho cộng đồng địa phương và toàn cầu của họ. Nhưng giáo dục công dân toàn cầu thực chất bao gồm những gì, tại sao nó lại quan trọng ngày nay và UNESCO đang thúc đẩy phong trào này như thế nào?
Ý tưởng đằng sau công dân toàn cầu là gì?
Không giống như quyền công dân – quyền lợi, đặc quyền và trách nhiệm đặc biệt liên quan đến việc “thuộc về” một quốc gia/tiểu bang, khái niệm công dân toàn cầu dựa trên ý tưởng chúng ta được kết nối không chỉ với một đất nước mà với cộng đồng toàn cầu rộng lớn hơn. Vì vậy, bằng việc đóng góp tích cực vào cộng đồng đó, chúng ta cũng có thể ảnh hưởng sự thay đổi ở cấp độ khu vực, quốc gia và địa phương.
Công dân toàn cầu không phải là một tấm hộ chiếu đặc biệt hay là một chức danh chính thức, họ cũng không cần phải đi đến các quốc gia khác hay nói những ngôn ngữ khác để trở thành công dân toàn cầu. Điều quan trọng hơn là tư duy và các hành động thực sự mà người đó thực hiện hàng ngày. Một công dân toàn cầu hiểu cách mà thế giới vận hành, coi trọng sự khác biệt ở con người, và làm việc với người khác để tìm ra giải pháp cho các thử thách quá lớn đối với bất kỳ quốc gia nào.
Công dân và công dân toàn cầu không loại trừ lẫn nhau, thay vào đó hai khái niệm này thúc đẩy lẫn nhau.
Giáo dục công dân toàn cầu là về cái gì?
Về mặt kinh tế, môi trường, xã hội và chính trị, chúng ta được kết nối với những người khác trên hành tinh này hơn bao giờ hết. Với những chuyển đổi mà thế giới đang trải qua trong những thập kỷ qua – mở rộng công nghệ số, du lịch và di cư quốc tế, khủng hoảng kinh tế, xung đột, và suy thoái môi trường – cách chúng ta làm việc, dạy và học cũng phải thay đổi. UNESCO thúc đẩy giáo dục công dân toàn cầu để giúp người học hiểu được thế giới quanh họ và cùng làm việc để giải quyết các vấn đề lớn tác động tới mọi người, bất kể họ từ đâu đến.
GCED liên quan đến dạy và học để trở thành những công dân toàn cầu như vậy, những người cùng sống hòa bình trên cùng một hành tinh. Nó đòi hỏi điều gì?
- Điều chỉnh chương trình giảng dạy à nội dung của các bài học để cung cấp kiến thức về thế giới và bản chất kết nối của các thách thức và mối đe dọa đương đại. Trong số những thứ khác, một hiểu biết sâu về quyền con người, địa lý, môi trường, hệ thống bất bình đẳng, và các sự kiện lịch sử làm nền tảng cho sự phát triển hiện tại;
- Nuôi dưỡng nhận thức, các kỹ năng xã hội và các kỹ năng khác để sử dụng kiến thức vào thực hành cũng như làm nó phù hợp với thực tế của người học. Ví dụ, tư duy phản biện và hỏi các câu hỏi về điều gì là công bằng và công lý,và hiểu các góc nhìn cũng như quan điểm của người khác, giải quyết các xung đột một cách có tính xây dựng, làm việc theo đội nhóm, và tương tác với những người có nền tảng, xuất sứ, văn hóa và góc nhìn khác nhau;
- Truyền đạt các giá trị phản ánh tầm nhìn của thế giới và đưa ra mục đích, chẳng hạn như tôn trọng sự đa dạng, đồng cảm, tư duy mở, công lý và công bằng cho tất cả mọi người;
- Điều chỉnh hành vi để hành động theo các giá trị và niềm tin của bản thân: chủ động tham gia vào xã hội để giải quyết các thử thách địa phương, quốc gia và toàn cầu và phấn đấu vì lợi ích chung.
Những gì UNESCO làm trong giáo dục công dân toàn cầu
UNESCO làm việc với các quốc gia để cải thiện và thiết lập lại hệ thống giáo dục của họ dể họ hỗ trợ cho sự sáng tạo, đổimới và cam kết vì hòa bình, quyền con người cũng như sự phát triển bền vững.
- Cung cấp tầm nhìn toàn cảnh cho nền giáo dục mà người học ở mọi lứa tuổi cần để tồn tại và phát triển trong tế kỷ 21. Được thông qua năm 2023, Khuyến nghị của UNESCO về Giáo dục vì Hòa Bình và Quyền Con người, Hiểu biết Quốc tế, Hợp tác, Tự do Cơ bản, Công dân toàn cầu và Phát triển Bền vững là công cụ thiết lập tiêu chuẩn toàn cầu nêu rõ cách thức giáo dục nên được sử dụng để mang lại hòa bình lâu dài và thúc đẩy sự phát triển của loài người.
- Hỗ trợ phát triển chương trình giảng dạy và học liệu về các chủ đề công dân toàn cầu được may đo phù hợp với các bối cảnh văn hóa đa dạdangjTrong số nhiều ví dụ là tài liệu hướng dẫn chung về các mục tiêu dạy và học đối với giáo dục công dân toàn cầu hoặc các khuyến nghị tích hợp các nguyên tắc học tập cảm xúc và xã hội (SEL) trong quá trình giáo dục.
- Nghiên cứu tác động tích cực của việc học giữa các môn học và xây dựng sự kết nối giữa các lĩnh vực và ngành. Một trong những lĩnh vực trọng tâm chính là Khung Văn hóa và Giáo dục Nghệ thuật, mà UNESCO nhấn mạnh tác động tích cực của việc học nghệ thuật và thông qua nghệ thuật đối với thành tích học tập, tiếp thu các kỹ năng khác nhau và phúc lợi lớn hơn, cũng như mở rộng tầm nhìn.
- Phối hợp với các đối tác trên khắp các chương trình của UNESCO và hệ thống UN rộng lớn hơn để giải quyết các mối đe dọa đương đại đối với quyền con người và hòa bình và đưa các nguyên tắc về sự hiểu biết, không phân biệt đối xử, và tôn trọng nhân phẩm trong giáo dục. Trong các hoạt động khác nhau, UNESCO dẫn dắt các nỗ lực giáo dục toàn cầu nhằm chống lại phát ngôn thù ghét trực tuyến và trực tiếp, giải quyết vấn đề bài do Thái, chống phân biệt chủng tộc, ngăn chặn chủ nghĩa cực đoan bạo lực, cho phép đối thoại văn hóa, giáo dục về các hành vi vi phạm quyền con người và quá khứ bạo lực.
- Theo dõi cách các giá trị cốt lõ của giáo dục công dân toàn cầu được phản ánh và hỗ trợ bởi chính sách giáo dục và chương trình giảng dạy để truyền tải nó một cách hiệu quả. Ví dụ, bằng việc thu thập dữ liệu toàn cầu về các chỉ số này mỗi bốn năm thông qua một bảng câu hỏi khảo sát được thiết kế để đưa ra Khuyến nghị.
- Thúc đẩy hợp tác quốc tế trong giáo dục thông qua Chương trình UNITWIN/UNESCO, và Mạng lưới trường học liên kết UNESCO, kết nối hơn 12.000 tổ chức giáo dục trên toàn thế giới.
Tại sao UNESCO ưu tiên giáo dục công dân toàn cầu?
Giáo dục chất lượng là một trong số 17 Mục tiêu Phát triển Bền do Liên hợp Quốc đưa ra, ở đó GCED được đề cập đến như một trong những lĩnh vực chủ đề mà các quốc gia phải thúc đẩy. Dù dẫn dắt các nỗ lực toàn cầu để đạt được mục tiêu này, UNESCO nhìn nhận giáo dục như là động lực chính của sự phát triển con người có thể đẩy mạnh tiến độ mang lại công lý xã hội, công bằng giới, hòa nhận, và các Mục tiêu khác.
UNESCO tin rằng chỉ giáo dục mới mang lại tầm nhìn toàn cầu với sự đánh giá sâu sắc về các góc nhìn địa phương có thể giải quyết các thử thách xuyên suốt của ngày hôm nay và ngày mai. Tầm nhìn này được khẳng định lại trong Tuyên bố Incheon được đưa ra năm 2015 tại Diễn đàn Giáo dục Thế giới và phản ánh thêm trong báo cáo Tương lai của Giáo dục của UNESCO.
Dựa trên những bằng chứng mà UNESCO đã tích lũy về tác động của GCED, những người học được hưởng lợi từ nền giáo dục như vậy ngay từ những giai đoạn ban đầu đã ít có khả năng xảy ra xung đột và cởi mở hơn để giải quyết các xung đột một cách hòa bình đồng thời tôn trọng sự khác biệt của từng người khác. Nó cũng đã được chứng minh được sự thành công trong quá trình chuyển hóa sau xung đột. Ví dụ, thảo luận về các nguyên nhân gốc rễ của vi phạm nhân quyền diễn ra trong quá khứ giúp phát hiện những xu hướng báo động và ngăn chặn chúng trong tương lai.
GCED đã được triển khai như thế nào?
GCED không chỉ là một bộ môn riêng lẻ mà là một bộ chương trình giảng dạy hơn là một khung chương trình, một lăng kính để nhìn nhận giáo dục. Nó có thể được truyền tải như là một phần được tích hợp trong các bộ môn đã có sẵn – từ địa lý đến nghiên cứu xã hội – hoặc được truyền tải một cách độc lập. UNESCO hỗ trợ phổ biến GCED ở nhiều cấp độ khác nhau và ở nhiều lĩnh vực trong đời sống bên ngoài lớp học.
- Ở cấp độ chính sách: Các chính phủ có thể xây dựng các chiến lược và khuôn khổ quốc gia công nhận tầm quan trọng của việc hiểu biết các vấn đề địa phương từ góc nhìn toàn cầu rộng lớn hơn và ưu tiên những chương trình giáo dục phản ánh tầm nhìn này.
- Trong lớp học: Giáo viên có thể kết hợp nội dung và những tài liệu giúp xây dựng nhận thức về các vấn đề toàn cầu và hiểu biết liên văn hóa. Ví dụ, ở môn Địa lý, học sinh có thể học về biến đổi khí hậu và phân bổ các nguồn lực. Ở các môn Khoa học xã hội, các em có thể tìm hiểu cách suy thoái môi trường tác đông đến quyền trẻ em trên toàn thế giới như thế nào. Ở môn Khoa học, các em khám phá cách cây cối hấp thụ CO2 từ khí quyển thông qua quá trình quang hợp như thế nào và có thể giúp giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. Giáo viên cũng có thể giao học sinh một dự án làm việc nhóm, ở đó các học sinh sẽ phải thiết kế một chiến dịch để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu ở cộng đồng địa phương của các em.
- Bên ngoài trường học: Các bảo tàng và tổ chức văn hóa có thể thiết kế các cuộc triển lãm và tài liệu giáo dục giúp truyền cảm hứng cho công dân toàn cầu. Các chương trình trao đổi cho phép người trẻ mở rộng tầm nhìn của các em bằng việc đến thăm các cộng đồng khác và các đất nước khác.
Nguồn tham khảo: https://www.unesco.org/en/global-citizenship-peace-education/need-know
