Trong hai thập kỷ qua, Giáo dục Công dân Toàn cầu (GCE) đã nhận được sự quan tâm ngày càng tăng như một phương tiện giúp người học hiểu sâu sắc các vấn đề toàn cầu, quốc gia và địa phương đa dạng. Khái niệm về GCE liên tục được phát triển qua các diễn luận học thuật, trải dài từ quan điểm kinh tế thị trường tự do đến những góc nhìn phê phán sâu sắc (Giroux & Bosio, 2021; Torres & Bosio, 2020). Theo UNESCO (2015, tr.15), GCE được định nghĩa là việc phát triển “kiến thức, kỹ năng, giá trị và thái độ mà người học cần có để góp phần xây dựng một thế giới hòa nhập, công bằng và hòa bình hơn”.
Thực Tiễn và Thách Thức Trong Triển Khai Giáo Dục Công Dân Toàn Cầu
Trong vòng 20 năm qua, nhiều quốc gia đã bắt đầu áp dụng GCE trong các trường tiểu học, trung học và đại học nhằm hình thành những công dân toàn cầu có nhận thức. Các sáng kiến này đa dạng về hình thức, từ chính sách quốc gia chính thức đến các chương trình địa phương hoặc sáng kiến của các nhà nghiên cứu cá nhân (Bosio, 2021a, 2021b). Tuy nhiên, nghiên cứu về cách các nhà giáo dục trên thế giới tiếp nhận và áp dụng GCE vào chương trình và thực tiễn giảng dạy vẫn còn hạn chế.
Số đặc biệt của tạp chí Prospects quy tụ các quan điểm lý thuyết và thực nghiệm từ các học giả hàng đầu ở cả Bắc bán cầu và Nam bán cầu, nhằm thảo luận về giá trị và kiến thức trong GCE, cũng như cách thức giáo dục thích nghi trước các thách thức xã hội đương đại, bao gồm cả đại dịch Covid-19. Quan trọng hơn, số báo này cố gắng vượt qua các quan niệm GCE thiên về phương Tây và kinh tế thị trường tự do, đề xuất các hướng tiếp cận đa dạng và tương lai tiến bộ, dân chủ.
Vai Trò Của Giáo Dục Công Dân Toàn Cầu Trong Thế Giới Hiện Đại
GCE là công cụ then chốt để phát triển ý thức phản biện, hợp tác và kết nối trong thế giới ngày càng toàn cầu hóa. GCE không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức hay nhận thức văn hóa mà còn là phương tiện thúc đẩy sự tiến bộ trên nhiều lĩnh vực: xã hội, chính trị, kinh tế và môi trường. Những thách thức mang tính xuyên biên giới như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng và bất công xã hội đòi hỏi sự hợp tác chung, dựa trên nguyên tắc 3P: Hòa bình (Peace), Con người (People) và Hành tinh (Planet) – các yếu tố nền tảng cho một đạo đức toàn cầu và tầm nhìn giá trị hướng tới cộng đồng công bằng, bền vững (Bosio & Torres, 2019).
Những Góc Nhìn Lý Thuyết và Thực Tiễn Đa Dạng
Miri Yemini phê phán các “chân lý thiêng liêng” của GCE hiện tại, nhấn mạnh sự cần thiết của việc thúc đẩy đối thoại học thuật sâu rộng hơn nhằm tăng cường sự gắn kết thực sự của giáo viên và học sinh với nội dung GCE (Yemini, 2021).
Wiel Veugelers và Emiliano Bosio đề xuất một khung phân tích liên ngành, phản biện về giá trị và kiến thức trong GCE, nhấn mạnh các khía cạnh xã hội chính trị, kinh tế, ý thức hệ và văn hóa, lấy ví dụ từ kinh nghiệm tại Hà Lan (Veugelers & Bosio, 2021).
Evan Saperstein giới thiệu khái niệm “giáo dục công dân hậu đại dịch” nhấn mạnh những giá trị như sức khỏe cộng đồng, sự đồng cảm và tinh thần hợp tác để đối phó với các bài học từ đại dịch Covid-19 (Saperstein, 2022).
Matthew Hayden đề xuất phương pháp giảng dạy dựa trên “moral agonism” (đấu tranh đạo đức), lấy cảm hứng từ chủ nghĩa thế giới và tư tưởng của Hannah Arendt, nhằm thúc đẩy sự tham gia xã hội và phát triển công dân toàn cầu có trách nhiệm (Hayden, 2022).
Agostino Portera tích hợp phương pháp liên văn hóa để vượt qua các quan điểm thiên về dân tộc, phương Tây hay kinh tế thị trường tự do, khuyến khích đối thoại đa dạng trong GCE (Portera, 2021).
Johannes van der Walt và Charl Wolhuter trình bày năm thách thức trong việc thiết kế chương trình GCE, nhất là trong bối cảnh toàn cầu hóa địa phương (glocalization) (van der Walt & Wolhuter, 2021).
Piero Dominici nhấn mạnh mối liên hệ chặt chẽ giữa giáo dục, công dân và dân chủ, cho rằng GCE cần xây dựng các giá trị dân chủ và sự tham gia tích cực (Dominici, 2022).
Emiliano Bosio và Hans Schattle xây dựng khung đạo đức cho GCE dựa trên năm chiều kích: tạo giá trị, tiến triển bản sắc, tham gia tập thể, thái độ glocal và tư duy liên thế hệ (Bosio & Schattle, 2021).
Allison Witt phân tích tác động của chủ nghĩa kinh tế thị trường tự do trong giáo dục đại học và đề xuất mô hình hợp tác nhà trường – cộng đồng để nâng cao GCE trong đào tạo giáo viên (Witt, 2022).
Ryusaku Yamada tái đánh giá khái niệm “lập kế hoạch cho tự do” của Karl Mannheim, nhấn mạnh tư duy lập kế hoạch như một kỹ năng thiết yếu để phát triển công dân toàn cầu chủ động (Yamada, 2021).
Michalinos Zembylas khai thác lý thuyết phê bình về cảm xúc và quyền lực để phát triển phương pháp sư phạm nhạy cảm chính trị, giúp học sinh nhận diện và thách thức các hình thức kiểm soát cảm xúc trong xã hội (Zembylas, 2021).
Maria del Pilar O’Cadiz và cộng sự giới thiệu chương trình Giáo dục qua Trải nghiệm (E×E) ở Mexico, một mô hình giáo dục giá trị thành công với hàng triệu người tham gia (O’Cadiz et al., 2022).
Cathryn MacCallum và đồng nghiệp chia sẻ kinh nghiệm thúc đẩy GCE và học tập toàn cầu trong các trường quốc tế ở Zanzibar (MacCallum et al., 2022).
Essam Abdelrasul Bubaker Elkorghli và Sylvia Bagley phân tích quan điểm giáo dục công dân toàn cầu ở Na Uy, nhấn mạnh sự cần thiết của góc nhìn phê phán thay vì kinh tế thị trường tự do (Elkorghli & Bagley, 2022).
Hang Le và Bich-Hang Duong trình bày quan điểm về GCE tại Việt Nam, cho thấy sự đa dạng về cách hiểu GCE giữa các tác nhân nhà nước và phi nhà nước, phản ánh các đặc điểm hậu thuộc địa (Le & Duong, 2022).
Joana Duarte khảo sát thực tiễn triển khai GCE trong các trường trung học Hà Lan, chủ yếu tập trung vào khía cạnh xã hội hóa và văn hóa (Duarte, 2021).
Emiliano Bosio phân tích quan điểm của các nhà giáo dục đại học Nhật Bản về GCE, phát hiện xu hướng thiên về tư duy kinh tế thị trường tự do, và đề xuất khung phê phán dựa trên công bằng xã hội (Bosio, 2021b).
Yi Hong khảo sát quan điểm về GCE trong các trường học tại Trung Quốc, cho thấy sự ảnh hưởng của giá trị Khổng giáo và giáo dục đạo đức (Hong, 2022).
Tuija Kasa và cộng sự nghiên cứu quan điểm của các giáo viên và hiệu trưởng thuộc Mạng lưới Trường Liên kết UNESCO tại Phần Lan về GCE, với trọng tâm là bình đẳng, dân chủ và bền vững sinh thái (Kasa et al., 2022).
Martyna Elerian và Emilios Solomou khảo sát thực hành năng lực liên văn hóa trong các trường quốc tế tại Síp, nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm học tập và hoạt động ngoại khóa trong GCE (Elerian & Solomou, 2022).
Kết Luận
Toàn bộ các bài viết trong số đặc biệt này đóng góp một tầm nhìn mới mẻ và đa chiều cho Giáo dục Công dân Toàn cầu, khuyến khích các nhà giáo dục, nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan suy ngẫm về mục tiêu và phương pháp giáo dục. Trọng tâm là phát triển nhận thức đạo đức, công bằng xã hội, ý thức phản biện và sự tham gia tích cực vì lợi ích chung. Như Torres và Bosio (2020) khẳng định, GCE không chỉ là nền tảng giáo dục cho sự hiểu biết đa văn hóa và biên giới, mà còn là công cụ then chốt để phát triển mối liên kết xã hội, chính trị, kinh tế và môi trường trong thế giới ngày càng kết nối chặt chẽ.
Nguồn tham khảo: https://link.springer.com/article/10.1007/s11125-023-09658-5




