Trên thế giới, quan điểm về dạy học trải nghiệm đã xuất hiện từ rất xa xưa thời cổ đại. Theo Albert Einstein, ông cho rằng “tri thức đến từ sự trải nghiệm” hay các nhà giáo dục hiện đại như Willingham, Karen Warren hay Druism và Owens đều cũng đã nghiên cứu về dạy học trải nghiệm và đánh giá giáo dục trải nghiệm không chỉ giúp phát triển trí nhớ mà nó còn giúp con người phát triển toàn diện từ kỹ năng quan sát, kỹ năng nhận thức và tư duy, kỹ năng cảm nhận, kỹ năng ứng xử hay biểu đạt tình cảm.
Thông qua dạy học trải nghiệm, con người cũng có thể phát triển tư duy phản biện, khả năng giao tiếp, phán đoán, hợp tác và sáng tạo.
Ưu thế của giáo dục trải nghiệm này đã được rất nhiều nhà khoa học kiểm nghiệm và chứng minh. Theo nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của William Glasser, con người chỉ có thể học được 10% từ việc đọc, 20% từ việc nghe và 80% kiến thức mà chúng ta tiếp thu được là từ các hoạt động trải nghiệm thực tế.
Hiện nay trên thế giới có rất nhiều các quan điểm giáo dục kết hợp giữa việc học tập và thực hành, dạy học phải đảm bảo liên hệ được với cuộc sống, giáo dục thông qua trò chơi, giáo dục kết hợp với sản xuất được phát triển rất mạnh mẽ. Trong đó, có 4 mô hình học tập trải nghiệm tiêu biểu được nhắc đến như sau:
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của John Dewey
Là một triết gia có ảnh hưởng lớn, John Dewey (1859–1952) đã phát triển một lý thuyết giáo dục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học tập qua trải nghiệm hay nói một cách đơn giản hơn là “học bằng cách làm” (Learning by doing).
Những năm 30 của thế kỉ XX, trong bối cảnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, giáo dục của Hoa Kỳ đã trở nên lạc hậu, sách vở với việc dạy học áp đặt, nhồi nhét kiến thức và nội dung bài học rời xa đời sống thực tế từ đó lâm vào khủng hoảng nghiêm trọng. Trong bối cảnh đó, ở Mỹ xuất hiện trào lưu Tân giáo dục, người sáng lập là nhà Triết học, Giáo dục học nổi tiếng John Dewey đã đưa ra học thuyết về giáo dục mang lại rất nhiều giá trị không chỉ ở Mỹ mà còn nhiều nước trên thế giới cho đến tận ngày nay.
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của John Dewey
Theo Dewey, giáo dục không chỉ để chuẩn bị cho cuộc sống, mà giáo dục chính là cuộc sống. Đối với trẻ, sự học hỏi qua kinh nghiệm là sự học tập lâu dài và hiệu quả nhất, chính dạy học trải nghiệm sẽ là yếu tố để người học ghi nhớ sâu sắc và phát triển tư duy vận dụng kiến thức học vào giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.
Những nguyên lý cốt lõi trong nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của John Dewey:
- Việc học tập diễn ra thông qua trải nghiệm hoặc bằng cách ‘thực hành’
- Việc học đòi hỏi sự tham gia tích cực
- Việc học nên diễn ra trong bối cảnh xã hội
- Việc học tập phải là một quá trình dân chủ
- Suy ngẫm về trải nghiệm của chúng ta sẽ thúc đẩy kết quả học tập có ý nghĩa hơn
Dạy học trải nghiệm đem lại nhiều hiệu quả tích cực cho Giáo viên và cả Học sinh bởi tính linh hoạt và chủ động trong quá trình học hỏi.
John Dewey không ủng hộ việc học thụ động, ông tin rằng việc học thực sự chỉ xảy ra khi người học tích cực tham gia vào một trải nghiệm, tương tác với môi trường của mình hoặc làm việc thông qua một tình huống. Nói cách khác, việc học đòi hỏi cách tiếp cận ‘thực hành’.
Qua các nghiên cứu về dạy học trải nghiệm khác nhau, John Dewey đã đúc kết “Có một mối quan hệ mật thiết và cần thiết giữa quá trình trải nghiệm thực tế và giáo dục, chúng liên kết với nhau và hình thành mối quan hệ cộng sinh”. Như vậy, trải nghiệm giúp cá nhân thu thập thông tin, xây dựng kiến thức và phát triển các kỹ năng mới. Và điều này chỉ có thể xảy ra khi người học đóng vai trò tích cực và tham gia vào quá trình học tập.
Trong cuốn Nhà trường và Xã hội, Nhà giáo dục John Dewey đã viết: “Trong nhà trường phải luôn có một bầu không khí tự do cho những hoạt động khác nhau của mỗi đứa trẻ, thỏa mãn về giao tiếp, nghiên cứu và sáng tạo kể cả đó là sáng tạo về nghệ thuật.”
Kế thừa quan điểm giáo dục thực nghiệm của John Dewey, nhấn mạnh phương pháp giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm dựa trên thực hành, Hệ thống trường quốc tế The Dewey Schools liên tục tạo ra cho Học sinh các không gian, dự án học tập ở nhiều lĩnh vực, để các em được thỏa sức khám phá, sáng tạo và phát triển tư duy cũng như năng lực cá nhân của mình.
The Dewey Schools áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm cho học sinh
Tại Dewey, kiến thức không chỉ giới hạn trong sách vở, Học sinh được khuyến khích tự trải nghiệm để đúc kết kiến thức cho bản thân. Quả thực, trải nghiệm học tập trở nên có ý nghĩa hơn khi chúng ta có cơ hội tham gia, đặt câu hỏi và phê bình. Phương pháp dạy học trải nghiệm trao cho người học sự tự do khám phá, giải quyết vấn đề và vượt qua thử thách sẽ mang lại kết quả học tập tốt hơn.
>> Phụ huynh có thể xem thêm: The Dewey Schools – Nơi dẫn đầu về quy trình dạy học trải nghiệm
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của Jean Piaget
Là một nhà tâm lý học đem lại nhiều tác động tích cực trong nghiên cứu về giáo dục trẻ em trong thế kỉ 20, Jean Piaget đã trình bày lý thuyết về phát triển nhận thức và cho rằng trẻ em trải qua bốn giai đoạn học tập khác nhau. Lý thuyết của ông không chỉ tập trung vào việc tìm hiểu cách trẻ tiếp thu kiến thức mà còn vào việc hiểu bản chất của trí thông minh.
Piaget cho rằng trí thông minh tăng trưởng và phát triển qua nhiều giai đoạn. Trẻ lớn hơn không chỉ suy nghĩ nhanh hơn trẻ nhỏ. Thay vào đó, có sự khác biệt cả về chất và lượng giữa suy nghĩ của trẻ nhỏ và trẻ lớn. Các giai đoạn phát triển của trẻ theo nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của Piaget là:
- Giai đoạn cảm giác vận động (Sensorimotor stage): Sơ sinh đến 2 tuổi
- Giai đoạn tiền thao tác (Preoperational stage): Từ 2 đến 7 tuổi
- Giai đoạn hoạt động cụ thể (Concrete operational stage): Từ 7 đến 11 tuổi
- Giai đoạn vận hành chính thức (Formal operational stage): Từ 12 tuổi trở lên
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của Jean Piaget
Lý thuyết giai đoạn của Piaget mô tả sự phát triển nhận thức của trẻ em. Phát triển nhận thức liên quan đến những thay đổi trong quá trình và khả năng nhận thức. Theo quan điểm của Piaget, sự phát triển nhận thức sớm bao gồm các quá trình dựa trên hành động và sau đó tiến tới những thay đổi trong hoạt động trí óc.
Piaget tin rằng trẻ em đóng vai trò tích cực trong quá trình học tập, hành động giống như những nhà khoa học nhỏ khi chúng thực hiện các thí nghiệm, quan sát và tìm hiểu về thế giới. Khi trẻ tương tác với thế giới xung quanh, trẻ sẽ liên tục bổ sung kiến thức mới, xây dựng dựa trên kiến thức hiện có và điều chỉnh các ý tưởng đã có trước đó để phù hợp với thông tin mới.
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của Lev Vygotsky
Khác với ý tưởng của Piaget cho rằng sự phát triển của trẻ em nhất thiết phải đi trước việc học, Vygotsky lại cho rằng: “Việc học là khía cạnh cần thiết và phổ quát cho tiến trình phát triển được tổ chức một cách văn hoá, là chức năng đặc biệt mang tính tâm lý của con người”. Nói theo cách khác, việc học mang tính xã hội sẽ có xu hướng đi trước sự phát triển. Công trình của Lev Vygotsky (1934-1978) đã trở thành nền tảng của nhiều nghiên cứu và lý thuyết về phát triển nhận thức trong nhiều thập kỷ qua, đặc biệt là cái được gọi là lý thuyết văn hóa xã hội.
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của Vygotsky khẳng định rằng khả năng học tập và phát triển nhận thức của trẻ có thể được hướng dẫn và điều chỉnh bởi các tương tác xã hội của chúng. Lý thuyết của Vygotsky cho rằng học tập là một quá trình mang tính xã hội quan trọng chứ không phải là một hành trình khám phá độc lập. Ông mở rộng vấn đề này bằng cách tuyên bố rằng việc học tập của trẻ được hưởng lợi rất nhiều khi được hướng dẫn bởi một thành viên hiểu biết hơn trong cộng đồng – chẳng hạn như cha mẹ hoặc giáo viên.
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của Lev Vygotsky
Lý thuyết của Vygotsky cũng cho rằng trẻ em tiếp thu và học hỏi từ niềm tin và thái độ mà chúng chứng kiến xung quanh mình. Ông tin rằng văn hóa đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành sự phát triển nhận thức và do đó sự phát triển này khác nhau giữa các nền văn hóa.
Vygotsky cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của ngôn ngữ như là gốc rễ của mọi hoạt động học tập. Lý thuyết của Vygotsky khuyến khích việc học tập hợp tác và hợp tác giữa trẻ em với giáo viên hoặc bạn bè cùng trang lứa. Việc giảng dạy dựa trên nền tảng và hỗ trợ là những chiến lược giáo dục hiệu quả dựa trên ý tưởng của Vygotsky.
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của David A Kolb
Hãy tưởng tượng việc học như một chu kỳ, một vòng lặp liên tục nơi chúng ta trải nghiệm, suy ngẫm, suy nghĩ và hành động, đây là bản chất của chu trình học tập mà nhà tâm lý học David Kolb phát triển. Chu trình học tập của Kolb gợi ý rằng chúng ta học tốt nhất khi tích cực tham gia vào từng bước trong hành trình thu nhập kiến thức.
David Kolb cho rằng việc học liên quan đến việc tiếp thu các khái niệm trừu tượng có thể áp dụng linh hoạt trong nhiều tình huống. Theo lý thuyết của Kolb, động lực phát triển các khái niệm mới được cung cấp bởi những trải nghiệm mới.
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của Kolb thường được thể hiện bằng một chu trình học tập gồm bốn giai đoạn, trong đó người học “chạm vào tất cả các khía cạnh”:
- Trải nghiệm – người học gặp phải một trải nghiệm cụ thể. Đây có thể là một trải nghiệm hoặc tình huống mới hoặc sự diễn giải lại trải nghiệm hiện có dưới ánh sáng của các khái niệm mới.
- Quan sát – người học phản ánh về trải nghiệm mới dưới kiến thức hiện có của họ. Điều đặc biệt quan trọng là bất kỳ sự mâu thuẫn nào giữa kinh nghiệm và sự hiểu biết.
- Khái niệm hóa – sự phản ánh làm nảy sinh một ý tưởng mới hoặc sửa đổi một khái niệm trừu tượng hiện có (người đó đã học được từ kinh nghiệm của họ).
- Thử nghiệm – các khái niệm mới được tạo hoặc sửa đổi sẽ dẫn đến thử nghiệm. Người học áp dụng (các) ý tưởng của mình vào thế giới xung quanh để xem điều gì sẽ xảy ra.
Nghiên cứu về dạy học trải nghiệm của David A Kolb
Theo ông, dạy học trải nghiệm có thể được định nghĩa là “quá trình trong đó kiến thức được tạo ra thông qua việc chuyển đổi kinh nghiệm. Kiến thức là kết quả của sự kết hợp giữa nắm bắt và chuyển đổi kinh nghiệm.” Do vậy phong cách dạy học trải nghiệm mà Kolb đề xuất có cách tiếp cận toàn diện hơn và nhấn mạnh đến cách các trải nghiệm, bao gồm nhận thức, yếu tố môi trường và cảm xúc, ảnh hưởng đến quá trình học tập như thế nào.
Nhìn chung, lý thuyết học tập trải nghiệm khác với các lý thuyết nhận thức và hành vi ở chỗ các lý thuyết nhận thức nhấn mạnh vai trò của các quá trình tinh thần trong khi các lý thuyết hành vi bỏ qua vai trò có thể có của trải nghiệm chủ quan trong quá trình học tập.
Phong cách học tập của mỗi cá nhân có thể không ổn định theo thời gian. Hiểu được sở thích học tập của riêng con có thể hữu ích nhưng điều đó không nhất thiết có nghĩa là con không thể học theo những cách khác hoặc phong cách học ưa thích của con sẽ luôn giống nhau. Hy vọng với những thông tin các nghiên cứu về dạy học trải nghiệm trên, phụ huynh đã nắm bắt được những điểm đặc biệt trong mỗi phương pháp dạy học trải nghiệm cho trẻ để tích cực đồng hành cùng con trong hành trình khám phá tri thức.
Tham khảo:
- Phương pháp dạy học trực quan là gì? Áp dụng trong dạy học tiểu học
- Dạy học tích hợp là gì? Có nên cho con học lớp tích hợp không?
